Essay: Advocaat, laat je smartphone vallen

5 jaar

Onafhankelijkheid is een kernwaarde voor een advocaat. Maar nu we dik tien jaar de smartphone op zak hebben, weten we wat deze technologie ons heeft gebracht: stress, onbewustheid, manipulatie en afhankelijkheid. We zijn collectief de controle over onze geest, tijd en aandacht aan het kwijtraken. Het is tijd om de controle terug te pakken. Een pleidooi voor cognitieve soevereiniteit.

De smartphone is een prachtig technologisch kunststukje. Nederlanders zijn er dol op; meer dan 90 procent van de bevolking heeft er een op zak, het is de hoogste penetratie ter wereld.

De smartphone heeft het begrip work-life-balance uitgehold. De lijn die ooit tussen de woorden ‘work’ en ‘life’ liep, is vervaagd. We zijn nu altijd bereikbaar en reageren moet snel. De klant eist het, de partner verwacht het want het hoort bij goede dienstverlening vinden we. We staan altijd ‘aan’ wat extra stress en druk geeft. Want je moet reageren en mag niets missen van de stroom aan e-mails en notificaties die binnenkomt.

Onbewust
Eerst over de smartphone zelf met zijn optimaal design. Het is wat gereedschap immers gebruiksvriendelijk maakt en wat iedereen wil. Optimaal design betekent vermijden van complexiteit, minimaliseren van handelingen en bewuste keuzemomenten. Maar daar schuilt nou net het probleem.

Want je bent een cyborg, of je het beseft of niet. Wij vormen technologie en de technologie vormt ons weer. Die feedbackloop heeft gevolgen voor onze geest – je belangrijkste gereedschap als advocaat. De hersenen zijn zo adaptief dat een voorwerp dat je vaak gebruikt niet een apart ding blijft. Ons brein past zich razendsnel aan en assimileert een tennisracket of een tandenborstel alsof het een nieuwe ledemaat is. Met de smartphone is dat net zo. Het gebruik ervan wordt daardoor ‘fenomenologisch transparant’. Simpel gezegd: je handelt er onbewust mee.

Die onbewustheid is letterlijk goud waard voor de fabrikanten van apps en de smartphone. Voor hen is de mens nu zelf aan de beurt om geautomatiseerd te worden, schrijft emeritus hoogleraar Shoshana Zuboff in haar recente boek The Age of Surveillance Capitalism. Het doel is om zoveel mogelijk onbewust gedrag en zo min mogelijk zelfbeschikking te generen.

Techbedrijven verdienen zoals gezegd goed aan de tijd en aandacht die je gedachteloos aan hun apps geeft. Het businessmodel – zoveel mogelijk data verzamelen en doorverkopen aan adverteerders – berust erop. Diensten als Google of Instagram zijn daarom gratis – omdat jij het product bent.

De apps en je telefoon zijn daarom ontworpen om je verslaafd te maken. Misschien merk je dat je vaak zonder enige aanleiding je telefoon checkt of je berichten of reacties op je posts hebt. Je pakt hem op om je bankrekening te checken, maar ziet een notificatie en wordt Instagram ingezogen. Een half uur later word je wakker uit je social media trance – een bewust gecreëerde onbewuste trance.

Evolutie terugdraaien is winstgevend
Hoe doen de techbedrijven dat? Door je beloningssysteem te manipuleren. Het betreft de dieperliggende, evolutionair oudere hersendelen dan de recentere neocortex die zelfbewustzijn, ratio en zelfreflectie mogelijk maken. Die laatste proberen de Mark Zuckerbergs van deze wereld te omzeilen.

Het complexe beloningssysteem draait deels op neuromodulators als dopamine en serotonine en helpen bepalen of een ervaring als (potentieel) positief of negatief ervaren wordt. De aantrekkingskracht die van voedsel of gedachte aan seks uitgaat voel je dagelijks. Het beloningssysteem stuurt onze aandacht en acties naar wat belangrijk is voor onze overleving.

Historisch gezien zijn we als sociale primaten voor de overleving van elkaar afhankelijk. Goedkeuring in de vorm van een ‘like’ op social media is daarom een sterk positieve ervaring – we horen nog bij de stam. Het werkt net als voedsel of seks: je krijgt een shotje neurotransmitters en je voelt je even goed. Herhalen is overleven.

Ben jij smartphone verslaafd? Doe hier een test.

Een ander evolutionair mechanisme dat door ons beloningssysteem wordt aangestuurd is het zogeheten novelty seeking. Iets nieuws ervaren en ontdekken geeft ook een positief affect [sic]. Ken je (of ben je) een nieuwsjunkie die compulsief nieuwssites of je social media feed scant? Dan ken je dit mechanisme. De smartphone zorgt dat je je connectie via sociale media en toegang tot noviteit altijd op zak hebt. Je kunt daardoor letterlijk verslaafd raken aan de technologie.

Dat is gevaarlijk. Want weet dat dopamine de stof is die onder andere ook focus en motivatie reguleren. Merk je dat je minder productief bent, je minder goed en lang kunt concentreren, je je vaker wat vlak voelt of onbedoeld aan het multitasken bent? Dan ben je misschien gehackt. Informationoverload en overstimulering kunnen ervoor zorgen dat je ongevoeliger wordt voor dopamine en meer en intensere stimulansen nodig hebt om hetzelfde positieve gevoel te krijgen.

Het is daarom niet ongewoon voor sommige gebruikers om meer dan drie uur per dag op de telefoon te turen, blijkt uit onderzoek (zie afbeelding). Vijftien procent van de gebruikers tikt zelfs regelmatig de zes uur per dag aan. Met name jonge vrouwen lopen een hoger risico. Zwaar gebruik van smartphone en social media correleren met depressie, angststoornissen en eenzaamheid. De techbedrijven maken daar natuurlijk weer handig gebruik van om je nog verslaafder te krijgen.

Die extremen zijn erg genoeg, maar erger is dat van de gemiddelde gebruiker de aandacht gekaapt en gestuurd wordt door een leger supercomputers die jou al beter kennen dan je naaste vrienden en familie. En straks beter dan jezelf.

Besef dat wie jouw emoties bepaalt en aandacht stuurt, bepaalt wat je doet, wie je bent, wat je denkt, voelt en dus wie je wordt. Als het aan bedrijven ligt is dat een onbewuste aap die impulsaankopen doet. Als het aan sommige politici ligt is dat een op irrationele angst gebaseerde mening en stem (op hen).

Dus laat je niet programmeren en pak je cognitieve soevereiniteit terug. Anders raak je langzaam je autonomie en vrijheid kwijt. Zo bezien is onafhankelijkheid tegenwoordig geen houding of kernwaarde meer, maar een voortdurende beoefening geworden. Hoe? Hieronder een paar tips.

Haal alle social media apps van je telefoon. Of beter: gebruik ze helemaal niet meer
De echte verslaafde kan een elastiek om de smartphone doen als drempel tegen impulsief gebruik
Schakel zoveel mogelijk automatische notificaties uit
Leg de smartphone uit het zicht tijdens het werk
Koop een ouderwetse wekker zodat je telefoon checken niet het eerste is wat je doet als je wakker wordt
Zeg tegen je collega’s dat je niet meer altijd bereikbaar bent en alleen op door jou bepaalde tijden reageert op e-mail- en tekstberichten
Koop een dumb phone voor in het weekend. Laat mensen maar bellen als het echt belangrijk is

Voor meer achtergrond en oplossingen over slim met je smartphone omgaan kun je naar het Center for Humane Technology.