Wat moeten we met Legal Tech?
Aan hype rondom legal tech is geen gebrek. Zoveel zelfs dat zin van onzin gescheiden moet worden. Welke toekomstvisies kunnen de prullenbak in, en waar moeten advocaten al wel op letten? Enkele realistische legal tech watchers en een tech-savvy advocaat-stagiaire aan het woord over het heden en de toekomst. Worden we allemaal vervangen door robots? Y/N.
‘De toekomst is al hier, hij is alleen nog ongelijk verdeeld,’ schreef sciencefiction schrijver William Gibson ooit. Zijn inzicht is prima van toepassing op de huidige staat van legal tech. Er gebeurt veel, er zijn prachtige uitvindingen (nog vaak zonder gebruikers of voor niet-bestaande problemen) en vooral veel vragen.
In het buitenland stellen sommige balies het bijspijkeren van kennis van technologie al verplicht. Dat advocaten – met name jonge – zich dus een houding tegenover de ontwikkelingen moeten vormen, dat is duidelijk.
Grofweg zijn er drie elkaar overlappende gebieden die voor juristen belangrijk zijn. De bedrijfsvoering: wat ga je zelf of als kantoor gebruiken om je werk efficiënter en goedkoper te maken? Je businessmodel: wat betekent tech voor de manier waarop je als advocaat je geld verdient? En tot slot: welke aspecten van technologie moet je kennen en begrijpen omdat ze juridisch inhoudelijk belangrijk zijn voor de adviezen die je geeft aan je klant? Het gaat dus om gebruik, impact en kennis.
Bedrijfsvoering
ICT-jurist Arnoud Engelfriet (foto) ziet het deels als zijn taak om mythes over legal tech de wereld uit te helpen. Hij schrijft al twintig jaar over technologie en zijn site iusmentis.com wordt door zoekmachines vaak bovenaan geplaatst op het scherm van degene die naar onderwerpen op het raakvlak van technologie en recht zoekt.
‘Een hoop mensen vragen zich af wat er gaat gebeuren. Juristen zijn behoudend en de beroepsdeformatie speelt mee. We schieten gelijk overal twintig gaten in en dan schrijven we het af. Dat doen we ook bij tech en daardoor zijn we vaak wat later met het adopteren en begrijpen ervan.’
Ideeën over legal tech zijn daardoor vaak meer science-fiction dan realiteit, volgens Engelfriet: ‘Sommigen beweren dat straks robots staan te pleiten voor de rechter. Onzin natuurlijk. Technologie, zoals artificial intelligence gekoppeld aan grote hoeveelheden data, is niet ter vervanging van advocaten maar ondersteunend aan het werk van advocaten’, legt de jurist uit. ‘Op korte termijn zal AI de manier waarop gewerkt wordt niet fundamenteel veranderen.’
Maar wie als advocaat nu nog de arbeidsvreugde haalt uit het opstellen van een nieuw contract, heeft snel een upgrade nodig, denkt Engelfriet. Volgens hem kan legal tech vooral iets doen aan het gat tussen het aanbod van de advocatuur en de specifieke vraag van de klant: ‘Veel klanten hebben helemaal geen maatwerk nodig. Na het invullen van de variabelen en feiten kan een standaardcontract na een kleine aanpassing in veel gevallen prima dienst doen. Denk aan vraaggestuurde beslissystemen, gestructureerd een intake doen en dan kijken naar de analyse met potentiële scenario’s. Filteren op zo’n gestandaardiseerde manier is al wel handig met AI.’
Businessmodel
Technologie zal ook invloed krijgen op de manier waarop het werk verdeeld wordt. Duidelijk kiezen is daardoor noodzaak, voorziet Engelfriet, want de algoritmes zijn onverbiddelijk: ‘Een duizendpoot zijn, dat kan straks niet meer. De algoritmes die de klant aan een advocaat koppelen, zoeken de specialisten bij een specifiek juridisch vraagstuk.’
De jurist raadt aan om rollen te kiezen, zoals een superspecialist worden. Of jezelf profileren als ontzorger, die van alles een beetje weet en de juiste specialist voor bedrijven kan vinden: bijvoorbeeld een notaris, een vastgoedjurist of een arbeidsrechtadvocaat. Een andere rol is die van ketenregisseur; meer op de processen letten en weten waar bepaalde kennis en diensten zijn te halen. ‘Dus specialiseer – of in kennis, of in je rol. Dat wordt de manier om te overleven,’ aldus Engelfriet.
Katja van Kranenburg (foto), partner bij CMS in Amsterdam, denkt dat de impact van de zoek-algoritmes die een advocaat aan een klant kunnen koppelen wel mee zal vallen: ‘Hoe bepaal je wie bovenaan staat op debesteadvocaat.nl? Wat zijn de data waarmee iemand zijn website vult? Er zijn zoveel biases mogelijk. Komen reviews wel van echte personen? Ik denk niet dat daaruit een enorme verschuiving komt.’
De arbeidsrechtadvocaat is het afgelopen jaar een belangrijke stem geworden binnen de balie op het onderwerp legal tech. Ze wil het denken van advocaten veranderen, want ze ziet net als Engelfriet nog veel onzinverhalen langskomen. ‘Een hologram oppiepen die verder het woord voert, komt er niet. Het gaat erom dat je je voortdurend afvraagt wat een bepaalde innovatie voor jouw praktijk en je cliënten betekent,’ benadrukt Van Kranenburg.
Binnen haar kantoor was nog niet iedereen overtuigd van het nut om een computer te leren zelf juridisch zoekwerk te doen. ‘Daar worden wij toch voor betaald?’ klonk het eerst nog. Die mindset is inmiddels volledig omgedraaid. ‘Het is mooi om te zien dat technologische innovaties nu door iedereen worden omarmd met uiteenlopende legal techzaken als gevolg.’
Andere rollen
Het is een typisch menselijke angstreflex om aan vervanging te denken wanneer er gefantaseerd wordt over technologie. Wat is daarvan waar? Zijn er straks nog wel advocaat-stagiaires nodig? Er zal voor een deel vervanging van rollen komen, voorziet Van Kranenburg: ‘Ik denk dat een complexe internationale overname, die nu met 80 mensen wordt gedraaid, straks met behulp van tech ook met 20 mensen kan.’
Tech zal ook leiden tot de noodzaak van nieuwe vaardigheden voor juristen. Bij de ontwikkeling ervan bijvoorbeeld. Van Kranenburg: ‘Wij adviseren over smart en live contracts. Dat doen we samen met blockchain startups. Feitelijk kijk je of een bepaalde handeling kan uitmonden in een ja of nee. Dat wordt geprogrammeerd. Je moet de juridische impact en relevantie wel kunnen uitleggen aan degene die het programmeert en dat bekent dat je helder moet communiceren tijdens dat proces.’
De meeste advocaten hoeven zich niet nu al voor te bereiden op collaboratie bij de ontwikkeling van applicaties. Op korte termijn is leren hoe je social media inzet met scherpe focus misschien een betere tijdsbesteding. Hoe profileer je jezelf, met de woorden van Engelfriet in gedachten? Daar mag je advocaten vaardiger in maken, vindt Van Kranenburg.
Profileren
Lucas de Groot (foto) is advocaat en belichaamt dat laatste advies. Hij voert praktijk bij de Amsterdamse vestiging van het internationale kantoor Taylor Wessing. Hij richt zich voornamelijk op intellectueel eigendom, soft IP. Daarnaast houdt hij zich bezig met mediarecht en privacy en publiceert hij regelmatig artikelen. Als niche voert hij wat hij een ‘influencerspraktijk’ noemt. Hij bedient klanten, waaronder enkele BN’ers, die met social media hun imperium opbouwen. Hij denkt met ze mee, maar gebruikt zelf ook hun aanpak.
De Groot: ‘Kijk naar Arnoud Engelfriet, die komt overal bovendrijven door zijn actieve blog. Ik wil mij graag profileren op het gebied van media en entertainment. Als er wat gebeurt op IE-gebied, dan schrijf ik artikelen. Over de zaak van dj Martin Garrix, of de smaak van Heks’nkaas. Interessante uitspraken of ontwikkelingen grijp ik aan om een stuk te schrijven. Het is belangrijk dat je exposure krijgt en opgepikt wordt, door Lexology bijvoorbeeld. Als advocaat zal je als je verder komt in je carrière gewoon zichtbaar moeten zijn. Mensen moeten weten waar je voor staat.’
Bang dat hij vervangen wordt door legal tech is De Groot niet. ‘We hebben een procesmonopolie, dat kun je niet aan een robot uitbesteden, net zomin als menselijke kwaliteiten. De persoonlijke gesprekken die je hebt, die zullen onderscheidend worden. Denk verder aan de tactische en organisatorische kwaliteiten die lastig door een computer vervangen kunnen worden.’
Wat merkt hij verder van legal tech in zijn praktijk en op zijn kantoor? ‘Voor mijn eigen praktijk is privacy en omgang met persoonsgegevens inhoudelijk belangrijk. Welke afspraken maak je bijvoorbeeld over het verwerken en opslaan daarvan. Denk ook aan de stromen van big data, die worden steeds groter.’
‘Wat gebruik betreft; met AI doen we op dit moment nog niet heel veel. Blockchain is ook nog niet aanwezig in mijn praktijk. De verwachtingen waren groot, maar je leest dat het moeilijk praktisch toe te passen valt. Contract drafting is iets waarvan ik denk dat wij het in de toekomst mogelijk ook deels geautomatiseerd zullen doen.’
‘Je zult wel goede afspraken moeten maken over de aansprakelijkheid bij die geautomatiseerde processen. Mij lijkt het bovendien lastig om het opstellen van documenten helemaal over te laten aan computers. Ik heb mijn bedenkingen over de vraag of je het in elke situatie kunt inzetten. Je zult je kennis hierover moeten versterken.’
Upgraden verplicht?
Per soort praktijk zijn er flinke verschillen in behoefte aan kennis over tech, zowel juridisch inhoudelijk als voor eigen gebruik. En er leven genoeg vragen van de soort die De Groot hierboven stelt. Wie moet de antwoorden daarop geven?
Sommige buitenlandse (lokale) balies stellen het updaten van je technologische kennis al verplicht. Welke rol is er voor opleiders weggelegd? Is het een individuele zaak, of een vraagstuk van kantoor? Heeft de BA een rol?
Duidelijk is dat de behoeften zeer divers zijn. Een curator moet weten hoe smart contracts werken, hoe je door blockchain geautomatiseerde processen stillegt en data terugvordert. Een strafrechtadvocaat wil weten hoe politietaps werken en leren over forensische technieken van het NFI. Een commercieel advocaat moet weer begrijpen hoe data in de cloud opgeslagen zijn. Een one-size-fits-all-aanpak zal daarom niet werken. ‘Dus niet één blok met 16 uur technologie opnemen in een curriculum, maar keuze naar specialisatie aanbieden,’ aldus Engelfriet.
Van Kranenburg ziet ook een rol voor de BA en de Orde weggelegd bij de bewustwording baliebreed: ‘Eenpitters, of degenen die vanuit een specialisme of type kantoor minder snel met tech te maken krijgen, zouden al in de BA geactiveerd kunnen worden om hierover na te denken. De Orde moet bij alle advocaat-stagiaires aanzetten tot begrip van wat legal tech is en wat het betekent voor jou als advocaat. Daarvoor kan men opleidingen optuigen. Men is nu nog vaak bang. Maar wie niet bang is en meebeweegt, die komt verder.’
