Interview Ben Heineman: ‘Wees bereid om op te stappen.’
Ben Heineman is de voormalig senior legal counsel van General Electric en een belangrijke aanjager geweest van de modernisering van de bedrijfsjuristerij. Heineman doceerde als professor aan Harvard Law School en publiceerde het boek ‘The Inside Counsel Revolution.’ Zijn focus ligt op de relatie tussen de juridische en ethische kanten van ondernemen. Advocaten moeten weten van de spanning die tussen commercie, ethiek en juridische vraagstukken binnen bedrijven voorkomt en de rol van de bedrijfsjurist.
Hoe kunnen in-house advocaten in dat spanningsveld navigeren tussen een business partner zijn en een beschermer van het bedrijf en daarnaast een cultuur bouwen waarin high performance en high integrity samenkomen?
‘Daarvoor moeten ze wat ik noem Lawyer Statesmen worden. Die brede rol omvat het overzicht op de elkaar beïnvloedende systemen van cultuur, ethiek, compliance, risicomanagement, governance, burgerschap en legal organization. In al deze domeinen moet je zowel een partner als een beschermer zijn.
‘Burgerschap noem ik omdat bedrijfsjuristen ook een publieke taak hebben, en de problemen die opgelost moeten worden reiken voorbij de wettelijke dimensie. Dus we moeten het geweten zijn en ons uitspreken over wat het goede is om te doen.’
Hoe kunnen advocaten hun in-house collega’s in de rol van Lawyer Statesmen helpen groeien en ze steunen?
‘Bedrijfsjuristen hebben drie fundamentele taken: die van technisch juridisch expert, de wijze adviseur en de leader. Dus als externe advocaat moet je je ervan bewust zijn welke rol de in-house jurist binnen het bedrijf inneemt, en ze daarin steunen.’
‘Als je ze helpt om een goede technische expert te zijn, dan heb je als advocaat een andere taak met specifieke skills nodig dan wanneer je ze helpt om een wijze adviseur te zijn. De reikwijdte en het blikveld zijn nauwer in het eerste geval. Als ze als leaders optreden, dan moet je ze helpen om beslissingen te kunnen nemen voorbij het juridische.’
‘Verder denk ik dat advocaten moeten leren om een relatie op te bouwen die gebaseerd is op vertrouwen. Veel bedrijfsjuristen zijn nu wantrouwend tegenover advocaten omdat ze denken dat het ze alleen om het werk te doen is. Daar zit een kern van waarheid in, maar advocaten moeten laten zien dat het ze niet om het geld gaat, maar om werkelijke dienstbaarheid.’
Welke ethische verantwoordelijkheden heeft een lawyer statesman?
‘Er zijn er vier: naar de organisatie toe, de cliënten en stakeholders en de rechtsstaat. De laatste verantwoordelijkheid is voor de maatschappij. Daarmee bedoel ik zorg op je nemen voor de positieve immateriële dingen, zaken van waarde die de markteconomie ons niet kan geven.’
Hier is een spanning voelbaar tussen een business partner zijn en beschermer van de organisatie. Breek nooit de wet is een van uw regels, maar vele advocaten en bedrijfsjuristen redeneren nog op de kosten-baten manier.
‘De kosten-baten analyse maken, dat de kosten van compliance groter zijn dan de kosten voor het overtreden van de wet, dat deugt simpelweg niet.’
‘Daarnaast kun je ook te technisch zijn. Misschien kun je toveren met woorden, maar niemand zal het eens zijn met de manier waarop je dan de wet interpreteert. Als je dan toch probeert om je cliënt en jezelf ervan te overtuigen dat het in orde is, wederom: dat deugt niet. Advocaten moeten als uitgangspunt nemen dat ze zo gewoon niet zullen handelen, en daarvan moeten ze ondernemers overtuigen. Je kunt de wet niet negeren.’
Vasthouden aan die ethische houding kan ervoor zorgen dat je voor moeilijke keuzes komt te staan. U zegt: wees bereid om op te stappen als advocaat of in-house counsel.
‘Voor in-house juristen is dat moeilijker, die kunnen de CEO niet ontslaan. Maar advocatenkantoren moeten bereid zijn om afscheid te nemen van cliënten als die onethisch ondernemen of de wet breken. Of als ze jou als advocaat vragen om dingen te doen die niet in orde zijn.’
‘Daarom adviseer ik in-house juristen om vrienden en bondgenoten te vinden. Bouw vertrouwensrelaties op met de CEO en de CFO. Zorg ervoor dat er een gedeelde visie ontstaat met deze partijen. Wordt onderdeel van de board culture en zorg dat je aanwezig bent bij vergaderingen en de plekken waar besluiten genomen worden.’
‘Bedrijfsjuristen moeten ook zichzelf bescherming bieden. Dus werk aan acceptatie van de rollen van beschermer en businesspartner. Daarvoor moeten bedrijfsjuristen eerst breed ontwikkelde professionals worden. Nu zijn veel bedrijfsjuristen nog te vaak specialist. Ze zouden in staat moeten zijn om die bredere partner-beschermerrol naar voren te brengen. Daarnaast laten zien dat de afdeling legal ook waarde toevoegt. Tot slot hebben bedrijfsjuristen onafhankelijkheid, moed en vertrouwen nodig zodat ze een grens kunnen trekken als het nodig is. Bereid zijn om te vertrekken als dat niet kan.’
Wanneer moet je opstappen?
‘Als je stevig staat voor het juiste doen. Er komen onvermijdelijk momenten dat je moet zeggen: het is illegaal, of het mag niet! Ik zeg overigens niet dat je de hele tijd met ontslag moet dreigen. Maar soms ontkom je niet aan het onvermijdelijke.’
