Een kijkje achter de schermen bij het getuigenverhoor
Advocaat-stagiairs leggen twee praktijktoetsen af in de Beroepsopleiding Advocaten. Aan het einde van jaar 1 een mootcourt en aan het einde van jaar 2 een andere praktijksimulatie. Bij Strafrecht is dat een getuigenverhoor. Hoe komt een casus voor een getuigenverhoor tot stand en hoe bereiden de acteurs zich voor op hun rol als getuige? Casusontwikkelaar en advocaat Nancy Dekens en trainingsacteur Albertine de Kanter geven een kijkje achter de schermen.
Nancy Dekens ontwikkelt samen met een kantoorgenoot de casus voor het getuigenverhoor. ‘Een casus die echt is gebeurd spreekt het meest aan’, vertelt ze. ‘Daarom kies ik voor een bestaand dossier waarin de stukken dan worden geanonimiseerd. Voorwaarde is wel dat de zaak onherroepelijk is. Ook let ik erop dat het niet een te grote zaak is, die is minder geschikt voor het onderwijs. Een leuk onderdeel van de casusontwikkeling is het bedenken van casuswendingen. Daarmee voegen we aan de casus nieuwe informatie toe die van invloed is op het getuigenverhoor. De advocaat-stagiairs ontvangen die casuswending een dag voor hun toets. Ook in het echt kan zoiets gebeuren en moet een advocaat daarop kunnen anticiperen.’
De rol van getuigen
Tijdens de toets vervullen acteurs de rol van de getuigen. Nancy schrijft daarvoor de kaders met belangrijke elementen voor de verschillende rollen. Op een gezamenlijke bijeenkomst met de acteurs worden die rollen verder ingevuld. De acteurs bereiden zich goed voor op die bijeenkomst. Ze hebben het procesdossier met alle verklaringen gelezen, de casuswendingen en natuurlijk de rolinstructie.
Albertine de Kanter: ‘Op de bijeenkomst met de acteurs vertelt Nancy de achtergrond van de zaak. Daardoor gaat het dossier leven. Met elkaar bespreken we dan wat relevant is om te weten voor onze rol. Bij de casus die onlangs is getoetst, ging het bijvoorbeeld om huiselijk geweld. Dan is het belangrijk dat we weten hoe het huis eruitziet.’ De acteurs hebben het voorval gereconstrueerd zodat ze op de toetsdag vanuit waarneming en geheugen kunnen getuigen. Albertine: ‘We hebben de gang van het huis op de grond getekend. Dan ervaar je hoe groot die ruimte is en ontdek je wat je vanuit een bepaalde positie wel of niet kunt zien.’
De vraag die niet meer gesteld moet worden
Nancy: ‘Op de acteursbijeenkomst doen we ook een getuigenverhoor. Ik speel dan de advocaat en stel vragen zodat de acteurs weten wat ze kunnen verwachten. Ik stopte op een gegeven moment met het stellen van vragen en de acteurs vroegen zich af waarom ik een specifieke vraag niet meer stelde. Maar dat was omdat ik genoeg informatie had en het antwoord op die specifieke vraag juist niet wilde weten, het zou mijn kunnen zaak schaden. Dat is cruciaal bij een getuigenverhoor; een advocaat moet goed weten welke vraag niet meer gesteld moet worden.’
Het naspelen van een getuigenverhoor is waardevol voor de acteurs. Albertine: ‘Door wat Nancy vraagt, word je op het spoor gezet van andere vragen die de advocaat-stagiairs ons kunnen stellen. Daar kun je je dan op voorbereiden. Maar op de toetsdag is toch elk getuigenverhoor weer anders. Voor ons is het belangrijk dat we oprecht reageren op wat de advocaat vraagt. Er gebeurt veel in het moment zelf. Sommige advocaten kiezen ervoor om op een wat botte manier heel staccato vragen te stellen, terwijl een ander juist heel empathisch is en je als getuige probeert te paaien.’
Inleven in de rol
Nancy vindt het mooi om te zien hoe de acteurs opgaan in hun rol. ‘Op een eerdere bijeenkomst bespraken we een casus die zich afspeelde op een woonwagenkamp. Toen we gingen oefenen met het getuigenverhoor had ik daar opeens Albertine voor me die helemaal was opgegaan in de rol die daarbij paste.’
‘We verkleden ons overigens niet voor een getuigenverhoor’, vertelt Albertine. ‘Bepaalde kleding kan je helpen, maar het is geen verkleedpartij. In die casus van het woonwagenkamp moest ik een zoon spelen. Ik heb daarvoor een hoody aangetrokken en zat tijdens het verhoor wat ongeïnteresseerd op de stoel. Of bij de rol van een verslaafde vrouw liet ik een bepaalde zenuwtik zien. Het zijn hulpmiddelen, als acteur moet je je vooral goed kunnen inleven in een rol. Voor de advocaat-stagiairs is het overigens soms wel even schakelen als ze een jong meisje als getuige moeten horen en die rol dan vervuld wordt door een acteur met een baard. Ze worden daar wel op voorbereid dat dat kan gebeuren en in de praktijk merken we niet dat ze er last van hebben. Het gaat tenslotte om de vragen.’
Spannend
Nancy en Albertine zijn allebei enthousiast over de opzet van het getuigenverhoor. Nancy: ‘Het is moeilijk om goed te ondervragen. Je moet het veel doen om het te leren. En het is ook spannend. Je moet omgaan met een bepaalde hectiek, veel schakelen en scherp zijn. Van tevoren moet je alles goed uitdenken. Het is daarom mooi dat het getuigenverhoor een onderdeel is van de Beroepsopleiding Advocaten.’
Albertine: ‘We realiseren ons goed hoe belangrijk het getuigenverhoor is voor de advocaat-stagiairs, want het is een toets waarop ze worden beoordeeld. Wat dat betreft is het voor ons als acteurs ook spannend. De eerste keer dat de getuigenverhoren werden getoetst had ik bijna het gevoel dat ik zelf ook een toets moest afleggen. Als ik het maar goed doe en alle informatie goed kan onthouden, dacht ik. Maar, het gaat om waarheidsvinding en je hebt ruimte om een rol zelf in te vullen. In de praktijk heeft ieder mens een eigen herinnering aan wat er is gebeurd. Tijdens een verhoor vind ik het fijn als ik merk dat de advocaat-stagiair het goed doet. Dat die goed voorbereid is, stevig optreedt, me met een open blik aankijkt en me meeneemt in diens vragen of me juist begrensd. Wat dat betreft is elk getuigenverhoor weer anders. Ook dat maakt het zo leuk om hieraan als acteur mee te doen.’
Nancy Dekens is advocaat bij Dekens Pijnenburg Strafrechtadvocaten.
Albertine de Kanter is trainingsacteur. Ook speelt ze met haar Theatergroep Plankgas in kleine theaters, op locatie en bij mensen thuis.
